Cybersecurity im Gesundheitsbereich


Mittlerweile vergeht kein Tag, an dem in den Tagesmedien nicht über Angriffe von Hackern berichtet wird. Datendiebstahl und Erpressung sind konkrete Gefahren, die moderne Unternehmen empfindlich treffen können.


Marc Ruef*

Dass der Gesundheitsbereich von diesen Gefahren nicht verschont bleiben würde, wagte eigentlich niemand zu bezweifeln. Und in der Tat entdecken Cyberkriminelle zunehmend Krankenhäuser und Arztpraxen als lohnende Ziele. Gestohlene Patientendaten können im Darknet verkauft werden. Simple Daten wie Name, Anschrift und Geburtsdatum werden für rund 8 US-Dollar gehandelt. Für umfangreiche Patienteninformationen wird dann schon eher um die 500 Dollar eingesetzt. Ein echter Markt für Schweizer Patientendaten existiert nicht. Noch nicht. Doch nicht nur Datendiebstahl ist eine konkrete Gefahr, sondern auch Erpressung durch sogenannte «Ransomware». Bei dieser speziellen Form von Malware werden die legitimen Daten einer Organisation plötzlich verschlüsselt. Der Zugriff bleibt damit vorerst nicht mehr möglich. Erst wenn eine «Lösegeldsumme» an den Ransomware-Entwickler gezahlt wird, werden die Daten wieder entschlüsselt. Hat man sich eine solche Ransomware eingefangen, kann das sehr schnell sehr teuer werden. Und wenn man zu lange wartet, können die nicht mehr zugänglichen Daten eventuell fatale Folgen haben. Dies hat die weltweite Infektion der Ransomware «WannaCry» eindrücklich aufgezeigt.

Der Gesundheitsbereich verbessert sich
Im Gesundheitsbereich hat man gemerkt, dass man hier nicht mehr nur einfach zuschauen und hoffen darf. Durch neue Geschäftsfelder wie M-Health oder das elektronische Patientendossier wird das Thema Cybersecurity plötzlich sehr akut in den Mittelpunkt gerückt. Und dies ist auch dringendst nötig. Einerseits muss man sich um all die Geräte kümmern, die in den administrativen Bereichen eingesetzt werden. Hier unterscheiden sich die Anforderungen nicht gross von denen eines jeden anderen Unternehmens: Arbeitsplatzrechner, Server, VPN-Gateways, Firewalls, Drucker – alles, was man heutzutage braucht.

In einem ersten Schritt müssen diese Systeme solid aufgesetzt und konfiguriert werden. Durch ein sogenanntes «Härten» (engl. Hardening) wird die Angriffsfläche reduziert. Indem zum Beispiel vorgängig Patches installiert, nicht mehr benötigte Komponenten deaktiviert und Antiviren-Lösungen etabliert werden. Ein solches Härten hat einer Richtlinie zu folgen, die generisch und/oder für Spezialsysteme definiert wird. Dadurch kann ein einheitlicher Sicherheitsstandard in der Umgebung etabliert werden.

In einem weiteren Schritt müssen die Systeme fortwährend gewartet werden. Sobald neue Schwachstellen bekannt werden, müssen diese bewertet und zu grossem Risiko adressiert werden. In den meisten Fällen reicht wiederum das Einspielen eines Patches oder einer neuen Software-Version. In Ausnahmen können komplementäre Massnahmen, wie zum Beispiel das Einbinden einer Firewall-Lösung, erforderlich werden.

Herausforderung Medizingeräte

Dieser sichere Lebenszyklus von Computersystemen wurde in den letzten 25 Jahren gut erforscht und kann mittlerweile wirtschaftlich und effizient gelebt werden. Ein bisschen komplizierter wird es dann, wenn man jene Geräte betrachtet, die hauptsächlich für den medizinischen Einsatz vorgesehen sind. Also Arbeitsplatzrechner, die sich zum Beispiel in einem Untersuchungszimmer finden. Da diese physisch exponiert sind, eine Spezialaufgabe erfüllen und mit sehr heiklen Daten umgehen müssen, ist hier besondere Sorgfalt aufzubringen. Die Anforderungen werden höher sein. Und die Komplexität sowie Individualität der Systeme wird nicht mehr mit einfachen Standardlösungen zurechtkommen. Genauso in Bezug auf Medizinalgeräte. Diese werden gut und gerne unterschätzt. Oftmals werden sie nicht als Computer wahrgenommen, die ebenfalls gehackt und mit Viren infiziert werden können. Die Bedienung sieht anders aus, manchmal haben sie zum Beispiel keine Tastatur. Doch allen Endes sind sie genauso Computer. Viele von ihnen basieren gar auf klassischen Betriebssystemen, wie zum Beispiel Windows oder Linux. Die Hersteller dieser Geräte sind aber darum bemüht, diese offensichtliche Einsicht nicht direkt offenzulegen. Aus diesem Grund wirken viele Medizinalgeräte nicht so, wie sie eigentlich sind.

Dass sich solche Geräte manipulieren lassen, wurde in der Vergangenheit immer wieder bewiesen. Im Rahmen von Sicherheitsprüfungen, die wir für verschiedene Krankenhäuser und Gerätehersteller durchgeführt haben, haben sich teilweise haarsträubende Schwachstellen aufgetan. Die Einflussnahme auf Dosisabgaben oder das Beeinflussen der angezeigten Vitaldaten sind nur zwei Beispiele, die einem zu denken geben. Die Gerätehersteller möchten am liebsten nichts von diesen Problemen wissen. Denn sie müssten mit Patches oder Updates nachbessern. Das kostet zusätzlichen Entwicklungsaufwand. Zudem würden die bestehenden Geräte ihre Marktzulassung verlieren, die aufwendig und kostenintensiv nachgeholt werden müsste. Hier besteht ganz klar ein Interessenskonflikt, in dem schlussendlich der Patient in jedem Fall das Nachsehen hat.

Wir empfehlen, dass schon vor Anschaffung der Geräte der Umgang mit Schwachstellen durch den Hersteller vertraglich geregelt wird. Er muss schon hier in die Pflicht genommen werden, die bestmögliche Qualität liefern zu können. Falls er dann doch nicht mithelfen will, das Problem zu lösen, können eigenmächtige Massnahmen angestrebt werden, bis eine permanente Lösung gefunden werden kann. Zum Beispiel können betroffene Geräte in einer dedizierten Netzwerkzone gesammelt werden, um bei einer Viren-Infektion die Ausbreitung auf andere Bereiche einzuschränken. Dies gilt es individuell anzuschauen und die damit einhergehenden Aufwände zu verstehen.

Fazit
Cybersecurity ist ein Thema, das zwingend Teil einer hochtechnologisierten Gesellschaft sein muss. Computerkriminalität gehört unweigerlich zum heutigen Leben. Dessen muss man sich bewusst sein, die Gefahren identifizieren, um Risiken reduzieren zu können. Im Gesundheitsbereich hat man da vielerorts noch aufzuholen. Dies ist man den Daten der eigenen Mitarbeiter und der Gesundheit der Patienten schuldig.

*Mitinhaber und Head of Research, scip AG



Heime und Spitäler Ausgabe 3 August 2017

EVENTS

Schoggifestival

EHRUNDREDLICH

Datum: 26. März 2023

Ort: Im Kraftwerk, Zürich (CH)

Gastia

Die Fach- und Erlebnismesse für Gastfreundschaft

Datum: 2.-4. April 2023

Ort: Olma Messen St.Gallen (CH)

Hannover Messe

TRANSFORMING INDUSTRY TOGETHER

Datum: 17.-21. April 2023

Ort: Hannover (D)

ICV Gesundheitstagung Schweiz

Controlling im Spannungsfeld von Innovation, Kostenmanagement und digitaler Transformation.

Datum: 20. April 2023

Ort: Olten (CH)

TUTTOFOOD

Internationale B2B-Messe für Food & Beverage

Datum: 08.-11. Mai 2023

Ort: Mailand (I)

Vorsorge-Symposium

Fachmesse 2. Säule sowie ein Vorsorge-Symposium

Datum: 14.-15. Juni 2023

Ort: Zürich (CH)

HealthEXPO

Gesundheit, New Health Care und Zukunftsform

Datum: 26. Mai 2023

Ort: Basel (CH)

Additive Manufacturing Forum

Die Entscheider- und Expertenkonferenz bringt das gesamte Wertschöpfungssystem rund um die additive Fertigung zusammen.

Datum: 04.-05. Juli 2023

Ort: Berlin (D)

Blezinger Healthcare

12. Fachkonferenz - Das Spital der Zukunft

Datum: 19.-21. Oktober 2023

Ort: Luzern (CH)

Heimtextil

Weltweit führende Fachmesse für Wohn- und Objekttextilien

Datum: 09.-12. Januar 2024

Ort: Frankfurt (D)

LOPEC

International führende Fachmesse mit Kongress für Gedruckte Elektronik

Datum: 05.-07. März 2024

Ort: München (D)

drupa

Weltweit führende Fachmesse für Drucktechnologien

Datum: 28. Mai - 07. Juni 2024

Ort: Düsseldorf (D)

aqua pro

B2B-Plattform in der Schweiz für Fachkräfte des Globalen Wasserkreislaufs

Datum: 2024

Ort: Bulle (CH)

JOBS

Datum: 24.03. 2023Ort: Zürich
Datum: 24.03. 2023Ort: Zürich
Datum: 24.03. 2023Ort: Rheinfelden
Datum: 24.03. 2023Ort: Dübendorf
Datum: 24.03. 2023Ort: Gunten
Datum: 23.03. 2023Ort: Genève
Datum: 23.03. 2023Ort: Genève
Datum: 23.03. 2023Ort: Baden
Datum: 23.03. 2023Ort: Luzern 16
Datum: 23.03. 2023Ort: Windisch
Datum: 23.03. 2023Ort: Genève
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Zurzach
Datum: 23.03. 2023Ort: Elbe-Parey
Datum: 23.03. 2023Ort: Niebüll
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Kappeln
Datum: 23.03. 2023Ort: Spantekow
Datum: 23.03. 2023Ort: Bingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Aurich
Datum: 23.03. 2023Ort: Rodgau
Datum: 23.03. 2023Ort: Leisnig
Datum: 23.03. 2023Ort: Greifswald
Datum: 23.03. 2023Ort: Seedorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Giebelstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Königswartha
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Vogtareuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Idar-Oberstein
Datum: 23.03. 2023Ort: Merzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Wien
Datum: 23.03. 2023Ort: Aschersleben
Datum: 23.03. 2023Ort: Bayreuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Rendsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Oldenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Zossen
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Leisnig
Datum: 23.03. 2023Ort: Geesthacht
Datum: 23.03. 2023Ort: Haßloch
Datum: 23.03. 2023Ort: Gera
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Fulda
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Friesoythe
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Neustadt an der Saale
Datum: 23.03. 2023Ort: Elmshorn
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Dresden
Datum: 23.03. 2023Ort: Gardelegen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Nürtingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Messel
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt am Main
Datum: 23.03. 2023Ort: Seedorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Wennigsen (Deister)
Datum: 23.03. 2023Ort: Güstrow
Datum: 23.03. 2023Ort: Neumünster
Datum: 23.03. 2023Ort: Samtens
Datum: 23.03. 2023Ort: Rodgau
Datum: 23.03. 2023Ort: Neusäß
Datum: 23.03. 2023Ort: Suhl
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Ems
Datum: 23.03. 2023Ort: Sandersdorf-Brehna
Datum: 23.03. 2023Ort: Ingelheim am Rhein
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Neubrandenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Königswartha
Datum: 23.03. 2023Ort: Druxberge
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Elbe-Parey
Datum: 23.03. 2023Ort: Zossen
Datum: 23.03. 2023Ort: Oldenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Hechingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Worms
Datum: 23.03. 2023Ort: Rendsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Verden
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Spirkelbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Sonneberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Hildesheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Dargun
Datum: 23.03. 2023Ort: Heilbronn
Datum: 23.03. 2023Ort: Schwäbisch Hall
Datum: 23.03. 2023Ort: Marburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Neu-Isenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Marne
Datum: 23.03. 2023Ort: Rüsselsheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Reinsdorf
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Waldbronn
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Strullendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Regensburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Peitz
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübbecke
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Weyhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Fehmarn
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Düsseldorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Osterburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Eisenach
Datum: 23.03. 2023Ort: Hofheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Neustadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Gramzow
Datum: 23.03. 2023Ort: Lauchhammer
Datum: 23.03. 2023Ort: Darmstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Potsdam
Datum: 23.03. 2023Ort: Siegen
Datum: 23.03. 2023Ort: Aalen
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Merzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Bargfeld-Stegen
Datum: 23.03. 2023Ort: Meschede
Datum: 23.03. 2023Ort: Herten
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankenthal
Datum: 23.03. 2023Ort: Brunswick
Datum: 23.03. 2023Ort: Weissenburg in Bayern
Datum: 23.03. 2023Ort: Mannheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Gera
Datum: 23.03. 2023Ort: Brunswick
Datum: 23.03. 2023Ort: Düsseldorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Göritz
Datum: 23.03. 2023Ort: Troisdorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Neumarkt in der Oberpfalz
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Langenhagen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Schwartau
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Penzberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bayreuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanau
Datum: 23.03. 2023Ort: Rostock
Datum: 23.03. 2023Ort: Reinbek
Datum: 23.03. 2023Ort: Lingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bindlach
Datum: 23.03. 2023Ort: Ratzeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Kiel
Datum: 23.03. 2023Ort: Neusäß
Datum: 23.03. 2023Ort: Kloster Lehnin
Datum: 23.03. 2023Ort: Apolda
Datum: 23.03. 2023Ort: Biberach
Datum: 23.03. 2023Ort: Bamberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Schweinfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Langenhagen
Datum: 23.03. 2023Ort: Cologne
Datum: 23.03. 2023Ort: Hochdorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Bösel
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Dürkheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Lauchhammer
Datum: 23.03. 2023Ort: Balingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanau
Datum: 23.03. 2023Ort: Regensburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Neumarkt in der Oberpfalz
Datum: 23.03. 2023Ort: Hardheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Paderborn
Datum: 23.03. 2023Ort: Eschborn
Datum: 23.03. 2023Ort: Augsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Ludwigshafen
Datum: 23.03. 2023Ort: Blieskastel
Datum: 23.03. 2023Ort: Melle
Datum: 23.03. 2023Ort: Eppendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Samtens
Datum: 23.03. 2023Ort: Oberursel
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Darmstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Neumünster
Datum: 23.03. 2023Ort: Hardheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Göttingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Spantekow
Datum: 23.03. 2023Ort: Radeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Rendsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Sondershausen
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Neustadt an der Saale
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Oldenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Neustadt an der Saale
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Rappenau
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Duisburg
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Güstrow
Datum: 23.03. 2023Ort: Plettenberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Köthen
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Apolda
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Salzdetfurth
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Wildbad
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Bindlach
Datum: 23.03. 2023Ort: Idar-Oberstein
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Mönchengladbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Freiburg im Breisgau
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Liebenstein
Datum: 23.03. 2023Ort: Paderborn
Datum: 23.03. 2023Ort: Hilpoltstein
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Oeynhausen
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübeck
Datum: 23.03. 2023Ort: Heppenheim (Bergstraße)
Datum: 23.03. 2023Ort: Augsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Schützberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Landshut
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübeck
Datum: 23.03. 2023Ort: Herzogenaurach
Datum: 23.03. 2023Ort: Messel
Datum: 23.03. 2023Ort: Stauchitz
Datum: 23.03. 2023Ort: Gotha
Datum: 23.03. 2023Ort: Niebüll
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Lauchstädt
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaiserslautern
Datum: 23.03. 2023Ort: Marlow
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Wuppertal
Datum: 23.03. 2023Ort: Suderburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Reinsdorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Altenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Michendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Lörrach
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Gandersheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Göttingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Aibling
Datum: 23.03. 2023Ort: Löwenberger Land
Datum: 23.03. 2023Ort: Marburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Weyhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Düsseldorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Lampertswalde
Datum: 23.03. 2023Ort: Heidenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Duisburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Gelsenkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Greven
Datum: 23.03. 2023Ort: Jüchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Düren
Datum: 23.03. 2023Ort: Dülmen
Datum: 23.03. 2023Ort: Pfedelbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Wuppertal
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Waldfischbach-Burgalben
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanau
Datum: 23.03. 2023Ort: Plettenberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Fürth
Datum: 23.03. 2023Ort: Cologne
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Wimpfen
Datum: 23.03. 2023Ort: Krumbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Coesfeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Kassel
Datum: 23.03. 2023Ort: Landshut
Datum: 23.03. 2023Ort: Penzlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Buckenhof
Datum: 23.03. 2023Ort: Dreieich
Datum: 23.03. 2023Ort: Malchow
Datum: 23.03. 2023Ort: Greifswald
Datum: 23.03. 2023Ort: Völklingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Puch bei Hallein
Datum: 23.03. 2023Ort: Göritz
Datum: 23.03. 2023Ort: Bayreuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Wien
Datum: 23.03. 2023Ort: Heidelberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bamberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Osnabrück
Datum: 23.03. 2023Ort: Bochum
Datum: 23.03. 2023Ort: Hagenow
Datum: 23.03. 2023Ort: Schützberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Kassel
Datum: 23.03. 2023Ort: Möckern
Datum: 23.03. 2023Ort: Salzgitter
Datum: 23.03. 2023Ort: Dreieich
Datum: 23.03. 2023Ort: Sankt Peter-Ording
Datum: 23.03. 2023Ort: Nienburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Darmstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaufbeuren
Datum: 23.03. 2023Ort: Rüsselsheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Ingolstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Leer
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Hersfeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Herzogenaurach
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Scheibenberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bayreuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Osnabrück
Datum: 23.03. 2023Ort: Cologne
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Minden
Datum: 23.03. 2023Ort: Lingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Ingolstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Mölln
Datum: 23.03. 2023Ort: Neunkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Dürkheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Druxberge
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Rudolstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Weissenburg in Bayern
Datum: 23.03. 2023Ort: Moers
Datum: 23.03. 2023Ort: Tuttlingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Verden
Datum: 23.03. 2023Ort: Möckmühl
Datum: 23.03. 2023Ort: Oberschleißheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Marlow
Datum: 23.03. 2023Ort: Rostock
Datum: 23.03. 2023Ort: Suhl
Datum: 23.03. 2023Ort: Neu-Isenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Marienfließ
Datum: 23.03. 2023Ort: Fehmarn
Datum: 23.03. 2023Ort: Peitz
Datum: 23.03. 2023Ort: Essen
Datum: 23.03. 2023Ort: Klingenthal
Datum: 23.03. 2023Ort: Hoyerswerda
Datum: 23.03. 2023Ort: Bamberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Gardelegen
Datum: 23.03. 2023Ort: Ludwigshafen
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Arnstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Nümbrecht
Datum: 23.03. 2023Ort: Greifswald
Datum: 23.03. 2023Ort: Bühlerzell
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Radeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Goch
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Mölln
Datum: 23.03. 2023Ort: Greiz
Datum: 23.03. 2023Ort: Feldberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Suderburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Michendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Spirkelbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Neuburg an der Donau
Datum: 23.03. 2023Ort: Hagenow
Datum: 23.03. 2023Ort: Lehrte
Datum: 23.03. 2023Ort: Kelsterbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Neustadt am Rübenberge
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Eppendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Kremmen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bamberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Upahl
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Bernkastel-Kues
Datum: 23.03. 2023Ort: Neuburg an der Donau
Datum: 23.03. 2023Ort: Neuburg an der Donau
Datum: 23.03. 2023Ort: Brunswick
Datum: 23.03. 2023Ort: Groß Pankow
Datum: 23.03. 2023Ort: Marburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Möckmühl
Datum: 23.03. 2023Ort: Möckern
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaiserslautern
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Wernigerode
Datum: 23.03. 2023Ort: Rastede
Datum: 23.03. 2023Ort: Pfedelbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Plochingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Brunswick
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Düren
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Salzungen
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaltenkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Ruhr
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübbecke
Datum: 23.03. 2023Ort: Schwetzingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Salzdetfurth
Datum: 23.03. 2023Ort: Rotenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Nettetal
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Melle
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Vilbel
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Maintal
Datum: 23.03. 2023Ort: Flensburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Wildbad
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Wesseling
Datum: 23.03. 2023Ort: Münster
Datum: 23.03. 2023Ort: Drebkau
Datum: 23.03. 2023Ort: Mönchengladbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Köthen
Datum: 23.03. 2023Ort: Gelsenkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Waldkirch
Datum: 23.03. 2023Ort: Harzgerode
Datum: 23.03. 2023Ort: Vechta
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Kappeln
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Herten
Datum: 23.03. 2023Ort: Blieskastel
Datum: 23.03. 2023Ort: Bremen
Datum: 23.03. 2023Ort: Baiersbronn
Datum: 23.03. 2023Ort: Kirchheim unter Teck
Datum: 23.03. 2023Ort: null
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Kuhfelde
Datum: 23.03. 2023Ort: Bühlerzell
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Flensburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Krozingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Vechta
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Offenbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Strullendorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Kelsterbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Ingelheim am Rhein
Datum: 23.03. 2023Ort: Freiburg im Breisgau
Datum: 23.03. 2023Ort: Melle
Datum: 23.03. 2023Ort: Eisenach
Datum: 23.03. 2023Ort: Waiblingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Schweinfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Neustadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Schwartau
Datum: 23.03. 2023Ort: Wernigerode
Datum: 23.03. 2023Ort: Nuremberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Osnabrück
Datum: 23.03. 2023Ort: Troisdorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Krozingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Schwechat
Datum: 23.03. 2023Ort: Hechingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Cloppenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Mönchengladbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Lauchstädt
Datum: 23.03. 2023Ort: Deutsch-Wagram
Datum: 23.03. 2023Ort: Nettetal
Datum: 23.03. 2023Ort: Buckenhof
Datum: 23.03. 2023Ort: Sittensen
Datum: 23.03. 2023Ort: Drebkau
Datum: 23.03. 2023Ort: Harzgerode
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Lauterberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Meschede
Datum: 23.03. 2023Ort: Kirchberg am Wechsel
Datum: 23.03. 2023Ort: Plauen
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Worms
Datum: 23.03. 2023Ort: Wiener Neustadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Königs Wusterhausen
Datum: 23.03. 2023Ort: Kitzingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Tuttlingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Sonneberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübeck
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Salzungen
Datum: 23.03. 2023Ort: Aurich
Datum: 23.03. 2023Ort: Düsseldorf
Datum: 23.03. 2023Ort: Sankt Wendel
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Blomberg
Datum: 23.03. 2023Ort: Osterburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Altenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Neunkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Vilbel
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Haßloch
Datum: 23.03. 2023Ort: Göttingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Wernigerode
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Bösel
Datum: 23.03. 2023Ort: Wustermark
Datum: 23.03. 2023Ort: Minden
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Schwetzingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Greifswald
Datum: 23.03. 2023Ort: Mönchengladbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Upahl
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaltenkirchen
Datum: 23.03. 2023Ort: Künzell
Datum: 23.03. 2023Ort: Sankt Peter-Ording
Datum: 23.03. 2023Ort: Maintal
Datum: 23.03. 2023Ort: Stralsund
Datum: 23.03. 2023Ort: Cologne
Datum: 23.03. 2023Ort: Vogtareuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Oldenburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Herten
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Kiel
Datum: 23.03. 2023Ort: Waldfischbach-Burgalben
Datum: 23.03. 2023Ort: Plauen
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Rosenbach
Datum: 23.03. 2023Ort: Kirchheim unter Teck
Datum: 23.03. 2023Ort: Munich
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Göttingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Nürtingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Arnstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Greven
Datum: 23.03. 2023Ort: Kempen
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankenthal
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Vogtareuth
Datum: 23.03. 2023Ort: Lübbecke
Datum: 23.03. 2023Ort: Leipzig
Datum: 23.03. 2023Ort: Greiz
Datum: 23.03. 2023Ort: Hofheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Zschepplin
Datum: 23.03. 2023Ort: Magdeburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Straubing
Datum: 23.03. 2023Ort: Kaufbeuren
Datum: 23.03. 2023Ort: Dortmund
Datum: 23.03. 2023Ort: Stuttgart
Datum: 23.03. 2023Ort: Bielefeld
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Günzburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Leeste
Datum: 23.03. 2023Ort: Hamm
Datum: 23.03. 2023Ort: Vechta
Datum: 23.03. 2023Ort: Marne
Datum: 23.03. 2023Ort: Marienfließ
Datum: 23.03. 2023Ort: Penzlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Mannheim
Datum: 23.03. 2023Ort: Karlsruhe
Datum: 23.03. 2023Ort: Augsburg
Datum: 23.03. 2023Ort: Frankfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Zschepplin
Datum: 23.03. 2023Ort: Bremen
Datum: 23.03. 2023Ort: Groß Pankow
Datum: 23.03. 2023Ort: Paderborn
Datum: 23.03. 2023Ort: Rastede
Datum: 23.03. 2023Ort: Bad Ems
Datum: 23.03. 2023Ort: Berlin
Datum: 23.03. 2023Ort: Kremmen
Datum: 23.03. 2023Ort: Rudolstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Kuhfelde
Datum: 23.03. 2023Ort: Kloster Lehnin
Datum: 23.03. 2023Ort: Stauchitz
Datum: 23.03. 2023Ort: Biberach
Datum: 23.03. 2023Ort: Malchow
Datum: 23.03. 2023Ort: Sankt Wendel
Datum: 23.03. 2023Ort: Straubing
Datum: 23.03. 2023Ort: Hoyerswerda
Datum: 23.03. 2023Ort: Leer
Datum: 23.03. 2023Ort: Klingenthal
Datum: 23.03. 2023Ort: Erfurt
Datum: 23.03. 2023Ort: Darmstadt
Datum: 23.03. 2023Ort: Herten
Datum: 23.03. 2023Ort: Völklingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Sondershausen
Datum: 23.03. 2023Ort: Dargun
Datum: 23.03. 2023Ort: Oberursel
Datum: 23.03. 2023Ort: Kitzingen
Datum: 23.03. 2023Ort: Weilheim an der Teck
Datum: 23.03. 2023Ort: Sittensen
Datum: 23.03. 2023Ort: Hanover
Datum: 23.03. 2023Ort: Leer